Antwerpsch chronykje, in het welk zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in die toen … vermaarde koopstad als de andere steden van Nederland

1574_Antw_Ano2

F.G.V. Antwerpsch chronykje, in het welk zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in die toen … vermaarde koopstad als de andere steden van Nederland. Edited by Frans van Mieris and Gerard van Loon. Leyden: Pieter vander Eyk, 1743. https://www.dbnl.org/tekst/loon003antw01_01/.

Auteursgegevens

Naam
Geslacht	m
Religie	katholiek

Inhoud van de tekst

Beschreven begin	1500
Contemporain begin	1550
Plaats onderwerp	Antwerpen

Notities

Deze kroniek werd in 1743 was uitgegeven als het Antwerpsch chronyckje. Binnen dit corpus bevindt zich ook een latere editie van hetzelfde handschrift.¹ Dat handschrift had op schutblad alleen een initiaal (FGV), het is niet precies waar dat voor staat. Er zijn allerlei namen geopperd (zie onder) maar ook Guido Marnef is van mening dat we het niet echt weten. De teksten zijn door Judith Pollmann met elkaar vergeleken. Ullens tekst uit 1843 is uitgebreider: Hij heeft ook dingen toegevoegd uit het oorspronkelijke handschrift (een voorspelling en een korte geschiedenis van Brabant). Hij lijkt ook getrouwer aan de oorspronkelijke tekst (Van Mieris blijkt min of meer te hebben hertaald) zoals je ook in de 19e eeuw zou verwachten. Ullens heeft echter waarschijnlijk wel woorden vertaald die hij als niet-nederlands zag (bijv. ‘Negro’ in 1743 is bij Ullens ‘moor’ geworden. Ik denk dat Van Mieris het woord ‘moor’ ook zou hebben herkend en niet zelf in negro zou hebben veranderd). Ullens zegt in zijn inleiding dat er van alles uit vreemde talen in de tekst stond en dat die daarom dus wel gecompileerd zou zijn; ik zie die citaten in vreemde talen niet terug dus vermoed ik dat hij is gaan vertalen.

Ullens heeft een aantal dingen ook op andere plekken gezet. Een precieze vergelijking zou wenselijk zijn maar ik denk wel dat we kunnen stellen dat Ullens de betere editie heeft gemaakt, behalve misschien waar het de vreemde talen betreft. Ik denk dat het handschrift er niet meer is. We moeten dus de twee edities in beeld houden.

De kroniek gebruikt in de 2e helft de Brabantse stijl van jaarrekenen, en laat het nieuwe jaar dus met Pasen beginnen. Dat verklaart waarom het bij de laatste datum, 21 jan, in Ulllens editie nog 1574 was, en in Van Mieris 1575. Men zou e.e.a verder kunnen uitzoeken door hem te vergelijken met de kroniek over Antwerpen van Baten, die deels op deze tekst is gebaseerd.²

Wat de verdere datering betreft: de tekst is na 1569 ondertekend op 6 juni 1572 en leek toen min of meer ‘af’ (hij was denk ik begonnen midden jaren ‘60, want bij een item uit 1538 wordt een boek uit 1568 (Van Vaernewijcks Spiegel der Outheyt) aangehaald, en in een item uit 1546 wordt aan 1566 gerefereerd). Daarna volgen nog wat aantekeningen uit de jaren 1570-74, die i.e.g. contemporain zijn. Vanaf de jaren 1550 neemt het aantal mededelingen en detail toe, dus wellicht werd er toen al aantekening gehouden.

De kroniek lijkt contemporain vanaf 1560 - dit vooral op basis van meer informatie en meer detail. Auteur is geinteresseerd in stad en bouw, ceremonies rond vorsten, gulden vlies etc, oproeren etc, maar schrijft vooral ook veel over ketterijprocessen, misdaad, en na 1566 over de opstand, geuzen en Spaanse inkwartiering en muiterijen.

[1] 1574_anw_ano1

[2] 1643_Antw_Bate

Literatuur

Guido Hendrix, ‘Franciscus Godefridus Ullens ontmaskerd. Kennismaking met de ware auteur van het Antwerpsch Chronykje’ V.R.B.-Informatie 24 (1994), p. 51-78. NB V.R.B. staat voor: Vereniging van religieus-wetenschappelijke bibliothecarissen.