Omstandig verhaal van hetgeen sedert den jare 10… tot den jare 1710 incluis tot Doccum is voorgevallen, uit vele schrijvers bijeenvergaderd : later door een ander vervolgd tot 1735 : verkort afschrift / Gerrit Hesman met een naberigt door W. Eekhoff
1735_Dokk_Hesm
Hesman, Gerrit. “Omstandig verhaal van hetgeen sedert den jare 10… tot den jare 1710 incluis tot Doccum is voorgevallen, uit vele schrijvers bijeenvergaderd : later door een ander vervolgd tot 1735 : verkort afschrift / Gerrit Hesman met een naberigt door W. Eekhoff.” 1. Dokkum, afschrift van ca 1850. Tresoar Leeuwarden.
Auteursgegevens
| Naam | anoniem |
| Geslacht | u |
| Geboortedatum | Voor 1693 |
| Datum overlijden | Na 1735 |
| Religie | gereformeerd |
Inhoud van de tekst
| Beschreven begin | 10 |
| Contemporain begin | c.1660 |
| Plaats onderwerp | Dokkum |
Notities
Met dank aan Tinka de Haan
Over de auteur
Gerrit Hesman wordt op 8 september 1661 gedoopt in Dokkum als tweede zoon van Jan Harmens Hesman en Antie Gerrits. Zijn vader kwam oorspronkelijk uit Arnhem, maar werd op 22 april 1661 aangenomen als burger van Dokkum. Hier was hij werkzaam als schilder.1 Volgens het voorwoord bij het wapenboek van Gerrit Hesman volgde deze zijn vader op in dit beroep. Op 17 april 1702 trouwt Gerrit met Baukje Snip, dochter van de latere burgemeester van Dokkum. Samen krijgen zij twee kinderen. Na het overlijden van Baukje trouwt Gerrit op 13 februari 1707 voor een tweede keer, met Antie Jacobs. Met haar krijgt hij drie kinderen. Volgens deze bron leefde Gerrit nog op 1 mei 1715. Helaas wordt er niet vermeld waar deze informatie vandaan komt. Een andere bron vermeld dat in het lidmatenboek van de Hervormde Gemeente Dokkum geschreven staat dat hij in 1713 is overleden.2 Deze lidmaatboeken zijn helaas niet online beschikbaar en heb ik dus nog niet kunnen inzien. In ieder geval hertrouwt Antie op 1 mei 1716, waardoor we zeker weten dat Gerrit tegen die tijd overleden was.
In het Nieuw biographisch, anthologisch en critisch woordenboek van Nederlandsche dichters. Deel 2 is een stukje gewijd aan Gerrit Hesman.3 Hier is te lezen dat Hesman aan het begin van de achttiende eeuw als ambteloos burger ongehuwd in Dokkum leefde. In 1702 is het huwelijk tussen Hesman en Snip te vinden in de huwelijksregisters; deze informatie moet dus van net ervoor komen. Gezien het feit dat Hesman tot twee keer toe getrouwd is geweest, is het opvallend dat hij als ongetrouwd in dit werk genoemd staat. Het werk komt uit 1845, de informatie over zijn huwelijken was toen zeker beschikbaar. Het doet twijfelen of het om dezelfde persoon gaat, maar het geboorte- en sterftejaar, én de woonplaats komen overeen met onze Gerrit Jans Hesman.
Naast de kroniek over Dokkum en het wapen- en vlaggenboek schreef hij andere literaire werken van christelijke aard. Een voorbeeld hiervan is ‘Cupidoos Mengelwerken of Minnespiegel der Deugden’.<sup>4</sup> Dit werk werd in 1728 uitgegeven in Amsterdam na bewerking en aanpassing van Claas Bruin. Het lijkt erop dat de informatie van Hesmans huwelijkse staat en zijn beroep hieruit gehaald zijn. In het voorwoord is te lezen:
De Maaker van ’t zelve was eenen Gerrit Hesman, te Dokkum in Vriesland gebooren, doch aldaar voor eenige jaaren overleden. Hy was ongehuwt, en een onbeampt Persoon van stichtelijken wandel, een Lidmaat van de Gereformeerde Kerk, en dit zyn van de vruchten zyner ledige uuren. Hij geeft dit Rymwerk, bestaande in vyf en zestig Zinnebeelden, den naam van Cupidoos Mengelwerken of Minnespeigel der Deugden, omdat hy in de eerste verdeelingen de pligten der gehuwden, of die na ’t huwelyk staan, door gelykenissen aanwyst; en in de laatste eene zedelyke toepassing maakt van ’t Christelyk leeven in ’t algemeen, stellende voor ’t hoofd van ieder een schriftuurspreuk.5
Het betreft hier zo’n 150 pagina’s met rijm, waarin in totaal 65 ‘zinnebeelden’ aan bod komen. Ieder zinnebeeld wordt voorgegaan door een bijbelcitaat, en in alle 65 staat liefde centraal. Teksten met als titel ‘Liefde is Eeuwig’, ‘Het bestaat al door Liefde’ en ‘Liefde vreest niet’.6 De twee andere grote werken van zijn hand zijn eveneens zeer christelijk en vroom. Het betreft onder andere een leringsboekje voor de jeugd, waarin de twee Bijbelboeken worden beschreven, uitgelegd en er wordt benadrukt dat deze levensweg gevolgd dient te worden.
Over de kroniek
Het betreft hier niet de originele kroniek, maar een ‘verkort afschrift naar het handschrift van W.D. Fockema beschreven in de Vrye Fries, VI 127 en thans in t bezit der Stad Dokkum.’7 Het originele handschrift van Hesman is niet terug te vinden. Deze kopie bevat tevens aantekeningen van zowel Fockema als van Eekhoff, bijvoorbeeld op pagina 25 waar als aantekening staat: ‘staat niet in Hesman’, en ‘Volgens Hesman’. Op pagina 61 lezen we: ‘Hier eindigt nagenoeg .. van Hesman’. Wie de auteur is van de verdere aantekeningen, van 1713 to het einde van de kroniek in 1735, is niet duidelijk.
Dit boekje bevat een nabericht, geschreven door W. Eekhoff. Hierin wordt duidelijk dat D. Fockema de laatste jaren van zijn leven zeer geïnteresseerd was in de geschiedenis van Friesland. Hij legde een groot werk aan dat begon in het jaar 1 en tot 1811 liep, en waarin de aandacht vooral lag op algemene Friese geschiedenis en strafrecht in het bijzonder. Het werk werd in meerdere delen uitgegeven. Deel 1 liep tot 755, deel 2 tot 1150 en deel drie tot 1515. Het laatste deel heeft hij niet meer kunnen uitgeven wegens gezondheidsproblemen. Heel historisch verantwoord was het werk volgens het genootschap niet.
‘Had de brave man wat meer kritiek en betere, ook nieuwere, bronnen gebruikt, en ware hij met eigene denkbeelden niet zoo zeer ingenomen geweest, wij zouden zijn veelomvattend werk thans op hoogere prijs stellen’.8
Het genootschap had ook nog een geschiedenis van Dokkum van zijn hand verwacht. In een vergadering in 1851 had hij aangegeven dat hij in 1838 in bezit was gekomen van het handschrift van Hesman. Na zijn dood verloor het genootschap dit handschrift uit het oog. Een zekere Buma gaf op een gegeven moment aan dat het zeer nuttig zou zijn hier onderzoek naar te doen. J.J. Kiestra bleek een kopie van het handschrift te hebben liggen. Hier is een afschrift van gemaakt en dat is de informatie die in deze band te vinden is. Toen het origineel eenmaal werd gevonden bleek Kiestra veel informatie te hebben overgeslagen en bleek het handschrift van Hesman maar tot 1711 te lopen en dat van Kiestra tot 1735. Blijkbaar waren er in het origineel twee onderdelen, die in deze bundel zijn samengebracht.
Van de hand van Gerrit Hesman
Cupidoos Mengelwerken of Minnespiegel der Deugden
https://archive.org/details/cupidoosmengelwe00hesm/page/n99/mode/2up
Christelyke aandachten of vlammende ziel-zuchten : eener Godvreesend ziele, met een Goddelijk antwoord daar op passende
https://archive.org/details/christelykeaanda00hesm
Schriftuurlijcke onderwyser ofte jeugds onderrichter, doorlopende alle de boecken des Ouden en Nieuwen Testaments.
[1] Reid van der Ley e.a. (ed.), ‘Gerrit Hesman. Borgelijke Wapenen’, in: Genealogysk Jierboek (1993) 49-192, aldaar 52.
[2] Tresoar, 28: Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf-, en Lidmaatboeken (DTBL), inv.nr. 201, aktenummer 3584.
[3] A.J. van der Aa, Nieuw biographisch, anthologisch en critisch woordenboek van Nederlandsche dichters. Deel 2 (Amsterdam 1845) 218-219.
[4] Gerrit Hesman, Cupidoos Mengelwerken of Minnespiegel der Deugden bestaande uit stightelyke zinnebeelde door Gerrit Hesman (en naar deszelfs dood uitgegeven, nagezien, opgeheldert en verbetert door Claas Bruin) (Amsterdam 1728).
[5] Cupidoos Mengelwerken, 2.
[6] Cupidoos Mengelwerken, 132-133.
[7] D. Fockema, ‘Voorlezing aan het Friesch genootschap van geschied-, oudheid-, en taalkunde’, in: De Vrije Fries 6 (1853) 127-130. https://friesgenootschap.nl/wp-content/uploads/2021/01/DVF-1853_6.pdf
[8] Nabericht in de kroniek van Hesman, 3.